Kripto para dünyasının ik beşi içerisinde yer alan XRP bilindiği üzere yatırımcıların en çok takip ettiği altcoin projelerinden bir tanesi. XRP’nin dayandığı Blockchain ise XRP Ledger. Yazıda özellikle XRP Ledger’a odaklanarak Blockchain’in ne olduğunu, ne işe yaradığını ve neler yaptığını anlamaya çalışacağız. İşte tüm detaylarıyla XRP Ledger.
XRP Ledger (XRPL) Nedir?
XRP Ledger (XRPL), hesaplar arası kripto varlık hareketlerini kalıcı biçimde kaydeden, izin gerektirmeyen ve herkese açık bir Blockchain’dir. Yerel para birimi XRP olup işlemler tipik olarak 3 ile 5 saniye arasında kesinleşir ve sonradan geri alınmaz. Tasarıma bakıldığında düşük işlem maliyeti, yüksek verim ve sürdürülebilirlik odağında basit, güvenilir ve genişletilebilir bir altyapı sunar.
XRPL’yi öne çıkaran unsurlardan biri yalnızca XRP transferi yapmakla sınırlı olmamasıdır. Ağ, çoklu para birimi ödemeleri, ihraççı kurumların oluşturduğu temsili varlıklar dahil olmak üzere tokenizasyon ve yerleşik merkeziyetsiz borsa (DEX) ile Blockchain odaklı takası doğal olarak destekler. Kombinasyon, ödeme, havale, kurumsal uzlaştırma ve bireysel uygulamalar için güçlü bir zemin oluşturur.
Ağ “amendment” adı verilen protokol değişiklikleriyle evrimleşir. İsmi verilen mekanizma NFT’ler için XLS-20 ve otomatik piyasa yapıcılar için XLS-30 gibi yeni özelliklerin ağ kesintisi olmaksızın etkinleştirilmesini sağlar. Güncel sürümler ve kritik yükseltmeler XRPL.org’da duyurulur.
XRPL Nasıl Çalışır?
XRPL, Bitcoin/Ethereum’daki PoW/PoS yerine Bizans hata toleranslı konsensüs protokolü kullanır. Temel hedef burada bir sonraki deftere eklenecek işlem setinde anlaşmak, bunları belirli sırayla uygulamak ve herkesin aynı sonuçları görmesini doğrulamak şeklindedir. Başarıyla sonuçlandığında defter validated-geçerli sayılır ve süreç yeni defter için tekrar eder.
Doğrulayıcılar işlem önerilerini oylayan node’lardır. XRPL, Unique Node List (UNL) modeliyle Sybil direncini sağlar. Her sunucu güvendiği doğrulayıcıları içeren kendi UNL’sini tanımlar. Konsensüste yalnızca bu oyları dikkate alır. Varsayılan bir liste (dUNL) seçmek yaygın bir başlangıç pratiğidir. Operatörler isterlerse kendi listelerini yönetebilir.
Konsensüs yinelemeli bir yakınsama sürecidir. Sunucular aday işlem setlerini iletir, günceller ve süper çoğunluk sağlandığında karar verilir. Belirtilen yaklaşım, yüksek enerji tüketimi olmadan işlemi sonlandırma imkanı sağlar. Başarısızlık modlarında tipik risk yanlış kesinlik değil kısa gecikmelerdir.
Ücretler, Rezervler ve Ölçeklenebilirlik Nasıl?
XRPL’de standart bir işlemin taban maliyeti 0.00001 XRP seviyesindedir. Maliyet ağ yüküne göre dinamik biçimde artabilir. Ücretin birincil amacı, spam’i caydırmak ve kaynakları sağlıklı tutmaktır. Geliştiriciler ağ durumunu sorgulayarak o anki maliyeti çekebilir.
Ağ, defter nesnelerinin kontrolsüz şişmesini önlemek için rezerv mekanizması uygular. 2 Aralık 2024’ten itibaren topluluk oylamasıyla temel rezerv 1 XRP, nesne başına ek rezerv 0.2 XRP olarak düşürüldü. Daha önce temel rezerv 10 XRP ve nesne başına ek rezerv ise 2 XRP idi. Değişim kullanıcı ve uygulamalar için giriş maliyetini ciddi ölçüde azalttı. İşlem taban ücreti ise değişmedi.
Performans tipik 3–5 saniyelik defter kapanışlarıyla yüksek verimliliğe göre ayarlandığı için ödeme kanalları (Payment Channels) gibi özellikler mikro ödemelerde gecikmeyi daha da düşürür. Belirtilen oluşum geliştiricilerin son kullanıcı deneyimini “hızlı ve ucuz” olarak tasarlamasını kolaylaştırır.
Tokenizasyon, DEX ve AMM: XRPL’de DeFi Yapısı
XRPL’de XRP dışındaki tüm para birimleri ihraççı ve para kodu ile temsil edilir. İlgili tokenlar yerleşik DEX üzerinde emir defteri (CLOB) mantığıyla XRP ya da diğer tokenlarla takas edilir. Geliştiriciler; book_offers, book_changes gibi metotlarla emir defterlerini okuyabilir. Trade in the DEX rehberini izleyerek de takası uygulamalarına entegre edebilir.
Pathfinding çapraz para ödemeleri için en uygun dönüşüm yollarını bulur. path_find (abonelikli) ve ripple_path_find (tek seferlik) metotları bu amaçla kullanılır. Yalnızca XRP gönderimlerinde yol aramaya gerek bulunmamaktadır. Böylelikle ihraççı token’dan başka bir token’a hatta çok adımlı köprülemelerle en düşük maliyetli rota yakalanabilir.
2024’te ana ağda etkinleşen XLS-30 AMM, XRPL DEX’e otomatik piyasa yapıcı havuzlarını ekledi. AMM iki varlıktan oluşan havuzları, likidite sağlayanlara (LP) ücret geliri, geliştiricilere de zincir üstü parasal akış katmanı sağladı.
NFT’ler ve Gelişen Özellikler Neler?
XLS-20 ile XRPL’de yerel NFT desteği yer alıyor. NFT’ler NFToken nesnesiyle temsil edildiği için aynı hesapta NFTokenPage başına 32 adet saklanarak defter verimi artırılıyor. Kullanıcılar mint etme, tutma, alım-satım ve yakma işlemlerini gerçekleştirebiliyor. Ayrıca rezerv yalnızca yeni sayfa gerektiğinde artar.
XRPL ekosisteminde “hafif programlanabilirlik” vizyonu Hooks gibi hesap düzeyi tetikleyicilerle tartışılmakta. Buradaki amaç ağın hız/ücret avantajını korurken işlem öncesi/sonrası mantık ekleyebilmek. Topluluk odaklı bu konu, resmi dokümantasyon ve standart tartışmalarında yakından izlenir. Permissioned (İzin verilmiş) DEX alanları ise doğrulanmış karşı taraflarla işlem yapmak isteyen kurumsal senaryolara çözüm sunuyor.
XRPL’de yeni özellikler “amendment” süreciyle hayata geçer. Validatörlerin yüzde 80 ve üzeri desteğini iki hafta boyunca alan değişiklikler kalıcılaştırılır. Böylelikle NFT (XLS-20) ve AMM (XLS-30) gibi kabiliyetlerin ana ağa güvenle taşınması sağlanmıştır.
Güvenlik ve Hesap Politikaları
XRPL, multi-signing (çoklu imza), Deposit Authorization, RequireAuth, Destination Tag gibi özelliklerle kurumsal ve bireysel güvenlik politikalarını destekliyor. Çoklu imza sayesinde bir işlemin geçerli sayılması için birden fazla anahtar gerekebilir. Elbett bütün bunlar saklama çözümleri ve yüksek değerli cüzdanlar için önemlidir.
Kurumsal gereksinimler için permissioned DEX alanları, açık DEX mimarisiyle aynı temeller üzerinde belirli bir domain ID çerçevesinde erişim kontrolü uygular. Böylece KYC/uyum şartları arayan finansal kurumlar Blockchain odaklı takası kontrollü bir alan içinde sürdürebiliyor.
Güvenlik yalnızca zincir üstünde değil operasyonel süreçlerde de kendini göstermektedir. Anahtar yönetimi, yedekleme ve erişim stratejileri dahili politikalar ve izleme araçlarıyla birlikte düşünülmelidir.
XRP Ledger Hakkında Sık Sorulan Sorular
1) XRPL’nin Bitcoin/Ethereum’dan temel farkı nedir?
XRPL, PoW/PoS yerine Bizans hata toleranslı bir konsensüs protokolü kullanır. Böyle bir özellik enerji yoğun madencilik ya da token kilitleme olmadan saniyeler içinde işlemlerin sonuçlandırılmasını sağlar. Hedef ise bir sonraki defter sürümüne eklenecek işlemlerde süper çoğunlukla anlaşmaktır.
2) İşlem ücretleri neden bu kadar düşük?
Standart taban maliyet 0.00001 XRP olup rakam ağ yüküne göre ayarlanır. Ücret esasen spam’i önlemek ve ağ kaynaklarını korumak için vardır. Maliyet sorguları API üzerinden çekilebilir.
3) “Rezerv” nedir, neden gerekiyor?
Hesap açmak ve defter nesneleri oluşturmak için rezerv tutulur. 2024 sonunda, topluluk oylamasıyla temel rezerv 1 XRP’ye nesne başına artış 0.2 XRP’ye indirildi. Böyle bir özellik kullanıcı ve uygulama giriş maliyetini düşürdü. İşlem taban ücreti aynı kaldı.
4) XRPL’de DEX nasıl çalışır?
XRPL DEX, merkeziyetsiz emir defteri (CLOB) yaklaşımını kullanır. book_offers/book_changes ile defter okunur. Trade in the DEX rehberi adım adım uygulama entegrasyonunu gösterir. Çapraz para ödemelerinde path_find/ripple_path_find en iyi dönüşüm yollarını bulur.
5) AMM nedir, XRPL’de ne sağlar?
XLS-30 AMM, DEX’e gömülü bir parasal akış katmanı sunar. İkili varlık havuzları, LP ücret akışı ve zincir üstü fiyat keşfi bahedilen katmanlardır.
6) XRPL’de NFT desteği var mı?
Evet. XLS-20 ile yerel NFT’ler NFToken nesnesi olarak temsil edilir. NFTokenPage başına 32 NFT sınırıyla verimlilik artırılır. Mint, transfer ve yakma işlemleri desteklenir.
7) Kurumsal uyum için kapalı bir alan mümkün mü?
Evet, permissioned DEX alanları belirli bir domain ID ile sadece yetkili karşı taraflara erişim sağlayacak şekilde yapılandırılabilir. Böylece KYC/uyum gerektiren kurumsal senaryolar desteklenir.