Finans piyasalarında ve özellikle de kripto para piyasasında işlem yaparken sıklıkla duyduğunuz iki kavram vardır: Liquidity (Likidite) ve OrderBook (Emir Defteri). Bu terimler piyasanın sağlığını ve işleyişini doğrudan etkiler. Likidite, bir varlığın hızlı ve kayıpsız şekilde nakde çevrilebilme yeteneğini ifade eder. OrderBook ise alıcı ve satıcıların gerçek zamanlı emirlerini gösteren dinamik bir listedir. İkisi arasındaki ilişki yatırım kararlarını şekillendirmede kritik rol oynar.
Likidite Nedir, Neden Önemlidir?
Likidite, bir finansal enstrümanın piyasa fiyatını önemli ölçüde değiştirmeden alınıp satılabilme kolaylığıdır. Yüksek likiditeye sahip bir varlık düşük spread (alış-satış farkı) ve hızlı işlem süresi sunar. Örneğin büyük borsalarda işlem gören kripto paralar genellikle yüksek likiditeye sahiptir.
Likiditenin düşük olduğu piyasalarda işlem yapmak risklidir. Çünkü az sayıda alıcı veya satıcı olduğundan büyük bir emir fiyatları aniden değiştirebilir. Bu durum özellikle kripto paralar gibi volatil varlıklarda sık görülür. Likidite, yatırımcıların piyasaya giriş-çıkışlarını da doğrudan etkilediği için portföy yönetiminde dikkat edilmesi gereken temel unsurlardan biridir.
Emir Defteri Nedir, Nasıl Çalışır?
Emir defteri, belirli bir varlık için tüm alım ve satım emirlerinin listelendiği dinamik bir kayıt sistemidir. Alıcıların ne kadar fiyat teklif ettiği (bid) ve satıcıların ne kadar talep ettiği (ask) bu defterde gerçek zamanlı olarak görüntülenir. Örneğin bir kripto paranın emir defterinde 100 adet 50 TL’den alım emri ve 200 adet 52 TL’den satım emri olabilir.

Emir defterindeki emirler genellikle fiyat seviyelerine göre gruplanır. Bu sayede belirli bir fiyat seviyesinde ne kadar işlem hacmi olduğu net şekilde görülebilir. Emir defterindeki derinlik piyasanın ne kadar “sağlam” olduğunu gösterir. Derin bir emir defteri büyük emirlerin bile fiyatı çok etkilemeyeceği anlamına gelir.
OrderBook Yapısı ve Bileşenleri
OrderBook temelde iki sütundan oluşur: Bid (Alım) ve Ask (Satım). Bid tarafı yatırımcıların o an için almaya hazır oldukları maksimum fiyatı gösterir. Ask tarafı ise satmaya hazır olanların minimum fiyat talebini yansıtır. İkisi arasındaki fark (spread) likiditenin önemli bir göstergesidir.
Emir defterinde ayrıca market order (piyasa emri) ve limit order (limitli emir) gibi kavramlar vardır. Piyasa emri en iyi mevcut fiyattan hemen işleme konulur. Limitli emir ise yalnızca belirli bir fiyattan veya daha iyi bir seviyeden gerçekleşir. Bu emir türleri OrderBook’un nasıl şekillendiğini doğrudan etkiler.
Likidite ile Emir Defteri Arasındaki İlişki
Likidite ve emir defteri birbirini tamamlayan iki unsurdur. Emir defterinde emir sayısı ve derinlik likidite seviyesini belirler. Örneğin binlerce emrin olduğu bir emir defteri yüksek likiditeye işaret eder. Bu durumda büyük bir emir bile fiyatı minimal düzeyde etkiler.
Ancak emir defterinde emirlerin ani çekilmesi likiditeyi düşürebilir. Özellikle haber akışları veya piyasa şokları sırasında alıcı/satıcı dengesi bozulabilir. Bu nedenle yatırımcılar emir defterini düzenli takip ederek likidite riskini öngörmeye çalışır. Likidite ve emir defteri analizi stratejik giriş-çıkış noktaları belirlemede kritik öneme sahiptir.
Likidite Türleri ve Piyasa Yapısına Etkileri
Likidite türleri piyasanın yapısına göre farklılık gösterir. Piyasa likiditesi, bir varlığın genel alım-satım kolaylığıdır. Fonlama likiditesi ise bir yatırımcının nakde erişim hızıyla ilgilidir. Kripto para piyasası gibi 24 saat açık piyasalar genellikle yüksek piyasa likiditesine sahiptir.
Likidite ayrıca piyasa türlerine göre de değişir. Merkezi borsalar (BIST, NYSE) likiditeyi artırmak için tasarlanmıştır. Merkeziyetsiz borsalar (DEX’ler) ise likidite havuzlarına dayanır. Bu havuzlar kullanıcıların varlıklarını birleştirerek sürekli alım-satım imkanı sunar. Ancak DEX’lerde likidite bazen yetersiz kalabilir.
Derinlik ve Spread İlişkisi
OrderBook’taki derinlik belirli bir fiyat seviyesinde ne kadar emir olduğunu gösterir. Derinlik arttıkça spread daralır, bu da likiditenin yükseldiği anlamına gelir. Örneğin bir kripto parada 50 TL’de 10.000 adet alım emri varsa bu seviye “derin” kabul edilir.
Spread’in dar olması yatırımcılar için maliyetleri düşürür. Çünkü alış ve satış fiyatları birbirine yakındır. Spread’in geniş olduğu durumlarda ise işlem yapmak daha pahalı hale gelir. Bu nedenle likidite ve spread analizi özellikle kısa vadeli işlem stratejilerinde öne çıkar.
Likidite Riskini Yönetmek İçin İpuçları
Likidite riski bir varlığı istediğiniz fiyattan satamama veya alamama olasılığıdır. Bu riski yönetmek için öncelikle işlem yapacağınız piyasanın emir defterini analiz edin. Emir defterindeki derinlik ve spread size önemli ipuçları verecektir.
İkinci olarak büyük emirleri parçalara bölerek verin. Tek seferde bin adetten oluşan bir emir fiyatı aşağı çekebilir. Ancak bu emri 100’er adetten oluşan parçalara ayırırsanız piyasa üzerindeki etkiniz azalır. Son olarak, likiditesi düşük varlıklarda uzun vadeli stratejiler benimseyin. Kısa vadeli dalgalanmalardan korunmak için stop-loss emirlerini aktif kullanın.
Likidite ve OrderBook, finansal piyasalarda bilinçli kararlar almak için mutlaka anlaşılması gereken kavramlardır. Özetle likidite, bir varlığın ne kadar “hızlı” işlem gördüğünü belirlerken, OrderBook bu sürecin arka planını gözler önüne serer. Bu iki unsuru doğru analiz etmek hem riskleri azaltır hem de karlılığı artırır.