Kripto paralar, Bitcoin (BTC) ve Ethereum (ETH) gibi bilinenlerin dışında birçok farklı amaçla kullanılan projelerden oluşur. Ödeme kripto paraları dijital nakit olarak işlev görürken, altyapı kripto paraları diğer kripto paraların çalışmasını sağlayan temel teknolojileri geliştirir. Finansal kripto paraları, diğer kripto paraların yönetimi ve değişimini kolaylaştırır. Hizmet kripto paraları veri yönetimi ve paylaşımına odaklanırken, medya ve eğlence kripto paraları kullanıcıları içerik ve oyunlar için ödüllendirir. Bu kategoriler yatırımcıların kripto para dünyasında daha bilinçli kararlar almalarına yardımcı olmaktadır.
Kripto Para Türleri
Kripto paralar, birçok farklı biçimde gelir ve her birinin kendine özgü amaçları vardır. Bitcoin ve Ethereum gibi bilinen kripto paraların yanı sıra, çeşitli amaçlara hizmet eden sayısız kripto para projesi bulunmaktadır. Kripto para dünyasına yeni girenler, bu farklı coin ve token’lerin nasıl anlamlandırılacağını merak etmektedir.
Kripto para sınıflandırmasında resmi kurallar veya standartlar olmasa da, bazı çerçeveler diğerlerinden daha yardımcı olabilir. Kripto para yatırımcıları bu farklı sistemleri kullanarak hangi kripto paraları satın alacaklarına ve portföylerini nasıl çeşitlendireceklerine karar verebilirler. Aşağıdaki kripto para türleri önde gelen bir kripto veri ve bilgi toplayıcı olan Messari’nin sınıflandırma sisteminden uyarlanmıştır.
Ödeme Kripto Paraları
İlk kripto para türü olan ödeme kripto paraları, dağıtık bir bilgisayar ağı tarafından işletilen dijital nakit formları olarak düşünülebilir. Bazıları nakit ile rekabet etmeyi amaçlarken, diğerleri belirli bir kullanım durumu veya endüstri için ödeme yapmaya odaklanır. Geleneksel ödeme endüstrisini bozmaya çalışan kripto para ağları, genellikle diğer kripto para projelerinde görülen daha özel özelliklere sahip değildir. Bu kripto paralar ağ üzerindeki işlemleri tanımlamak, aktarmak, kaydetmek ve güvence altına almak için bir altyapı sağlamaya odaklanır.
Bitcoin, ilk kripto para olarak, bir ödeme kripto parası örneği olarak kabul edilebilir. Yaratıcısı Satoshi Nakamoto, Bitcoin’i geleneksel finansal sisteme bir alternatif olarak tasarlamış ve Bitcoin whitepaper’ında “eşten eşe elektronik nakit sistemi” olarak tanımlamıştır.
Diğer ödeme kripto paralarının çoğu ölçeklenebilirlikten hıza kadar çeşitli şekillerde Bitcoin’i geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Stablecoin’ler de ödeme kripto paraları olarak sınıflandırılabilir. Bu kripto varlıklar, genellikle daha geleneksel varlıklara bağlıdır ve kripto paranın verimlilik ve şeffaflık avantajlarını sağlarken, daha yerleşik değer biçimlerine fiyat maruziyeti sağlar.
Altyapı Kripto Paraları
İkinci kripto para türü olan altyapı kripto paraları, diğer kripto paraların çalışması için temel teknolojiyi geliştirmeye odaklanan projelerdir. Altyapı kripto paraları, genellikle geliştiricilere akıllı sözleşme işlevselliği sağlayan Blockchain ağları ile ilişkilidir. Altyapı kripto para projeleri, uygulama geliştirme için bir temel katman sağlamaya veya ikincil ölçeklendirme çözümleri aracılığıyla Blockchain verimliliğini artırmaya odaklanmaktadır.
Ethereum Blockchain’ini güçlendiren ve bir kripto para olan Ether (ETH), altyapı kripto parası olarak kabul edilebilir. ETH, Ethereum üzerinde inşa edilen merkeziyetsiz uygulamaların (dApp’ler) oluşturulması ve kullanılması için temel bir rol oynamaktadır.
Örneğin Arbitrum (ARB) da altyapı kripto parası kategorisine girmektedir. Bilindiği üzere Arbitrum, Ethereum Blockchain’inin işlem işleme yeteneklerini artıran bir Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür. Ağın ana ağ varlığı ARB, sahiplerine projenin nasıl yönetileceği konusunda önemli oy hakları sağlar.
Blockchain birlikte çalışabilirliği üzerine odaklanan kripto paralar da altyapı kripto paraları olarak sınıflandırılabilir. Bu projelerin amacı, birden fazla Blockchain’i birbirine bağlayarak, Blockchain kullanıcılarının aksi takdirde uyumlu olmayan ağlar arasında işlem yapabilmesini ve veri paylaşabilmesini sağlamaktır.
Finansal Kripto Paraları
Üçüncü kripto para türü olan finansal kripto paraları, kullanıcıların diğer kripto paralarını yönetmelerine veya değiştirmelerine yardımcı olan varlıklar olarak kategorize edilir. Örneğin, merkezi veya merkeziyetsiz bir borsaya bağlı herhangi bir kripto para, finansal bir kripto para olarak kabul edilebilir. Bu varlıklar, sahiplerine platformu kullanırken daha düşük işlem ücretleri sağlayabilir. Ayrıca, sahiplerine platformun nasıl çalışacağı konusunda oy hakkı veren yönetişim token’ları olarak da hizmet edebilirler. En popüler örneklerden biri Uniswap (UNI)’dir.
Diğer finansal kripto paralar, para toplamak ve erken aşama kripto para projelerini yatırımcılarla buluşturmak için kullanılabilir.
Daha karmaşık finansal kripto paralar, piyasa yapıcılığı veya borç verme ve borçlanma gibi finansal hizmetleri kopyalamayı hedefleyebilir. Dahası tahmin piyasası kripto paraları belirli olayların sonucuna dair spekülasyon yapma olanağı sağlar. Bu spesifik kripto paralar merkeziyetsiz finans (DeFi) protokolleri altında daha da alt kategorilere ayrılabilir. Örneğin Aave (AAVE) ve Maker (MKR) bu tür kripto paralara örnek olarak verilebilir.
Hizmet Kripto Paraları
Dördüncü kripto para türü olan hizmet kripto paraları, genellikle Blockchain teknolojisi kullanarak veri yönetimi ve paylaşımı için araçlar sunar. Bu kripto paraların ortak noktası, dağıtık defterlerin şeffaflık ve güvenlik avantajlarından yararlanarak sağlık ve enerji gibi geleneksel sektörleri iyileştirmeyi amaçlamalarıdır.
Örneğin, bazı hizmet kripto paraları kullanıcılarına dijital kimlikler sağlar ve bireylerin gerçek dünyadaki kayıtlarını Blockchain’e bağlar. Diğer hizmet kripto paraları, bireylerin ürettikleri enerjiyi izlemelerini ve takas etmelerini sağlayan eşler arası ağlar sunar. Medical Chain (MTN) ve Power Ledger (POWR), bu Blockchain tabanlı hizmet kripto paralarına verilebilecek iki örnektir.
Hizmet kripto paraları ayrıca veri depolama endüstrisini de bozmaya çalışır ve geleneksel bulut depolama seçeneklerine göre merkezi olmayan, daha ucuz alternatifler sunar. Siacoin (SC) ve Storj (STORJ), kullanılmayan disk alanını kiralamak isteyen herkesin bunu yapmasına olanak tanıyan önde gelen veri depolama kripto para projeleridir.
Medya ve Eğlence Kripto Paraları
Beşinci kripto para türü olan medya ve eğlence kripto paraları adından da anlaşılacağı gibi kullanıcıların içerik, oyun veya sosyal medya ile etkileşimde bulunmaları ve bunları oluşturdukları için ödüllendirilmelerini sağlar. Basic Attention Token (BAT) gibi medya ve eğlence kripto paraları, yaratıcılar ve tüketiciler arasında değerin daha adil bir şekilde dağıtılmasını amaçlar.
Medya ve eğlence kripto paraları, sanal ve artırılmış gerçeklik teknolojileri aracılığıyla erişilen dijital dünyaları da güçlendirir. Decentraland’ın MANA’sı ve The Sandbox’ın SAND’ı oyunun geniş sanal dünyasında birincil yardımcı kripto paralar olarak hizmet eder. Sahipler, bu kripto paraları arazi satın almak, kullanıcı tarafından oluşturulan içerikle etkileşimde bulunmak ve platformun yönetim sürecine katılmak için kullanır.
Eşsiz varlıkların sahiplerinin, oyun içi karakterler ve dijital sanat eserleri gibi maddi olmayan öğeler üzerindeki özel sahipliklerini kanıtlamalarına olanak tanıyan non-fungible token’lar (NFT’ler) da bu kategoriye girmektedir.
Özetle kripto para dünyası, farklı türdeki projelerin ve varlıkların bolluğuyla oldukça çeşitlidir. Ödeme kripto paraları, altyapı kripto paraları, finansal kripto paraları, hizmet kripto paraları ve medya ve eğlence kripto paraları gibi kategoriler, yatırımcıların bu karmaşık alanı daha iyi anlamalarına yardımcı olabilir. Hangi kripto paraların satın alınacağına karar verirken, bu sınıflandırmalar yatırımcılara değerli bilgiler sağlayabilir.