Kripto Para Nedir? 8 Başlıkta Paranın Geleceği

Kripto para nedir sorusuna verilebilecek en kısa cevap, Blockchain teknolojisini kullanan merkeziyetsiz dijital paralara kripto para denildiğidir. En popüler kripto para birimleri Bitcoin ve Ethereum’u duymuş olabilirsiniz ve bilmelisiniz ki CoinMarketCap‘in verilerine göre şu anda dolaşımda 9 binden fazla farklı kripto para var. Bir mal veya hizmet satın almak için kripto para kullanılabilir fakat birçok kişi hisse senetleri veya değerli metaller (emtia) gibi  kripto para birimlerine yatırım yapmaktadır. Kripto paralar yeni ve son derece heyecan verici bir varlık sınıfı olsalar da, her sistemin nasıl çalıştığını tam olarak anlamadan herhangi bir kripto paraya yatırım yapmak riskli olabilir. Bu sebeple yeterli düzeyde araştırma yapmanız gerekmektedir.

Kripto Para Nedir? Kripto Para Nasıl Çalışır?

Bir kripto para birimi, dijital, kriptografik yöntemlerle şifrelenmiş ve merkeziyetsiz bir değişim aracıdır. Türk Lirası, ABD Doları veya Euro’nun aksine, bir kripto para biriminin değerini yöneten ve değerinin korunmasını sağlayan merkezi bir otorite bulunmaz. Bunun yerine bu görevler, internet bağlantısı aracılığıyla kripto para biriminin kullanıcıları arasında geniş bir şekilde dağıtılır. Bitcoin, ilk olarak Satoshi Nakamoto tarafından 2018 yılında “Bitcoin: Eşten-eşe Nakit Ödeme Sistemi” başlıklı teknik belgesi yayınlanan ilk kripto para birimiydi. Nakamoto, Bitcoin projesini “aracı kurumlara güven yerine kriptografik kanıta dayalı bir nakit ödeme sistemi” olarak tanımladı. Buradaki kriptografik kanıt, Blockchain adı verilen bir program biçiminde doğrulanan ve kaydedilen işlemler biçiminden gelmektedir.

Blockchain Nedir?

Blockchain, işlemleri kodlarla kayıt altına alan, açık, dağıtık bir defterdir. Pratikte, dünya çapında sayısız bilgisayara dağıtılmış bir çek defteri gibi düşünülebilir. İşlemler, önceki işlemlerin önüne, bir zincir gibi birbirine bağlanan bloklar halinde kaydedilir. Kripto para borsası Quidax’ın CEO’su ve kurucu ortağı Buchi Okoro, Blockchain’i “Her gün yaptığınız harcamalarınızla ilgili her şeyi yazdığınız bir kitap hayal edin. Her sayfa bir bloka benzetilebilir ve kitabın tamamı, bir sayfa grubu, bir Blockchain’dir.” sözleriyle Blockchain’i farklı bir bakış açısıyla tanımlıyor.

Bir Blockchain sayesinde kripto para birimi kullanan herkes, birleşik bir işlem kaydını oluşturmak için bu kitabın kendine ait kopyasını bulundurur. Yazılım, gerçekleşen her yeni işlemi günlüğe kaydeder ve Blockchain’in her kopyası yeni bilgilerle eşzamanlı olarak güncellenerek tüm kayıtlar güncel tutulur. Dolandırıcılığı önlemek için, her işlem iki ana doğrulama tekniğinden biri kullanılarak kontrol edilir: Proof of Work (PoW) veya Proof of Stake (PoS).

Proof of Work vs Proof of Stake

Proof of Work ve Proof of Stake, doğrulayıcıların (madencilerin) kripto para birimi ile ödüllendirildikleri Blockchain’e işlemlerin eklenmeden önce doğrulanmaları için kullanılan iki farklı doğrulama tekniğidir. Kripto para birimlerinde işlemlerin doğrulanması için genellikle Proof of Work veya Proof of Stake kullanılır.

Proof of Work

Xcoins.com sosyal medya yöneticisi Simon Oxenham, Proof of Work’ü tanımlarken şunları söylüyor:

Proof of Work, bilgisayarların çözmek için yarıştığı, bir algoritmayla sürekli olarak matematiksel problemlerler sağlayan bir Blockchain işlemlerini doğrulama yöntemidir.

Genellikle “madenci” olarak adlandırılan her katılımcı bilgisayar, blok olarak adlandırılan bir işlem grubunun doğrulanmasına yardımcı olan matematiksel bir bulmacayı çözer ve ardından bunları Blockchain hesaplayıcısına ekler. Bunu başarıyla yapan ilk bilgisayar, çabaları için belli bir miktarda kripto para ile ödüllendirilir.

Blockchain bulmacalarını çözme yarışı, yoğun miktarda bilgisayar gücü (hash) ve elektrik kullanımına neden olmaktadır. Pratikte bu, madencilerin güç ve bilgi işlem kaynaklarının maliyetlerini göz önünde bulundurduktan sonra işlemleri doğrulamak için aldıkları kripto para ile bile zar zor para kazanabilecekleri anlamına gelmektedir.

Proof of Stake

Bazı kripto para birimleri, işlemlerin kontrol edilmesi ve doğrulanması süreci için gereken güç miktarını azaltmak için Proof of Stake yöntemini kullanmaktadır. Proof of Stake ile, her kişinin doğrulayabileceği işlem sayısı ve sürece katılma şansı için “pay almak” veya geçici olarak ortak bir kasada kilitlemek istediği kripto para miktarı ile sınırlıdır. Proof of Stake’i bankaya teminat göstermek gibi görebilirsiniz. Proof of Stake yöntemini kullanan kripto paralar için belli bir miktar kripto para yatıran her kişi ağdaki işlemleri doğrulamaya uygundur ancak bunu yapmak için seçilme olasılığınız yatırdığınız miktara bağlıdır.

Proof of Stake, yüksek elektrik kullanımıyla matematiksel bulmacaları çözmeyi ortadan kaldırdığı için Proof of Work’e göre çok daha verimlidir ve işlemler için daha hızlı doğrulama yani daha düşük onay süresi sağlar. Yeni bir işlem grubunu doğrulamak için bir pay sahibi (bazen doğrulayıcı olarak adlandırılır) seçilirse, potansiyel olarak işlem blokundan toplam işlem ücreti tutarında kripto para birimi ile ödüllendirilir. Dolandırıcılığın önüne geçmek için seçilen doğrulayıcının geçersiz işlemleri doğrulaması durumunda yatırılan tutarın bir kısmını kaybetme durumu bulunmaktadır.

Kriptoda Parada Konsensusun Rolü

Hem Proof of Work hem de Proof of Stake, işlemlerin doğrulanması için fikir birliği mekanizmalarına dayanmaktadır. Bu, her birinde işlemlerin doğrulanması için bireysel kullanıcıların kullanıldığı, doğrulanan her işlemin genel muhasebe sahiplerinin çoğunluğu tarafından kontrol edilmesi ve onaylanması gerektiği anlamına gelir.

Örneğin, bir bilgisayar korsanı (hacker), Blockchain’in en az %51’inin sahte sürümleriyle eşleşmesini başarılı bir şekilde elde etmedikçe herhangi bir Blockchain’de değişiklik yapamaz. Bunu yapmak için gerekli kaynak miktarı dolandırıcılığın önüne geçer.

Kripto Para Madenciliği Nasıl Yapılır?

Madencilik, yeni kripto para birimlerinin genellikle işlemlerin doğrulanması karşılığında dünyaya salınmasıdır. Ortalama bir bireyin kripto para madenciliği yapması teorik olarak mümkün olsa da, Bitcoin gibi Proof of Work algoritmasını kullanan ağlarda madencilik her geçen gün giderek daha zor hale gelmektedir. Bitcoin ağı büyüdükçe daha karmaşık hale geliyor ve daha fazla işlem gücü gerekiyor. Geçmişte ortalama bir birey Bitcoin madenciliği yapabiliyordu fakat günümüzde Bitcoin madenciliği yapmak çok maliyetli.

Dip Not: Proof of Work algoritmasını kullanan kripto para birimlerinde madencilik yapmak çok fazla elektrik tüketimine neden olmaktadır. Tüm dünyadaki elektriğin %0,21’inin Bitcoin madencilik çiftliklerine güç sağlamak için kullanıldığı tahmin edilmektedir. Bu miktar, İsviçre’nin bir yılda kullandığı elektrikle aşağı yukarı aynı miktarda. Çoğu Bitcoin madencisinin elektrik maliyetlerini karşılamak için madencilikten kazandıklarının %60’ı ila %80’nini kullandığı tahmin ediliyor.

Ortalama bir bireyin bir Proof of Work sisteminde madencilik yaparak kripto para kazanması pratikte mümkün görünmese de, madencilerin yatırdıkları miktara göre rastgele seçilerek doğrulama yapmalarına olanak sağlayan Proof of Stake sisteminin daha verimli olduğu bir gerçektir. Bununla birlikte, Proof of Stake ile bir doğrulayıcı olabilmek için uygun bir kripto para birimine sahip olmanız gerekir.

Bir Kripto Para Nasıl Kullanılabilir?

Bir mal veya hizmet satın almak için herhangi bir kripto para birimini kullanabilirsiniz. Ancak bu ödeme yöntemi henüz genel olarak kabul görmüş bir ödeme yöntemi değildir. Overstock.com gibi bir avuç çevrimiçi e-ticaret platformu Bitcoin’i (BTC) kabul ediyor olsa da kripto paralarla ödeme yapma çağından hala çok uzaktayız. Ancak yakın gelecekte bu durum değişebilir. Ödeme devi PayPal, kısa süre önce müşterilerin PayPal hesaplarından kripto para satın almalarına, tutmalarına ve satmalarına olanak tanıyan yeni bir hizmetin lansmanını yaptı. Bugün PayPal bir banka olarak kabul ediliyor olsaydı dünyanın en büyük 21. bankası olacaktı ve tüm kullanıcılarına kripto paraları sunması, insanların birbirlerine kripto para göndermelerini kolaylaştırıyor olmasıyla büyük ses getirecekti.

Kripto paraların yaygın olarak kullanılmaya başladığı güne kadar, hediye kartlarıyla kripto paraları takas ederek mevcut sınırlamaları geçmeniz mümkün. Örneğin eGifter’da Dunkin Donuts, Target, Apple ve diğer bazı perakendeciler, restoranlarda kullanmak üzere hediye kartları satın almak için Bitcoin’i ile ödeme yapma imkanı sunuyor. Ayrıca, satın alma yapmak için bir banka kartına kripto para birimi yükleyebilirsiniz. Günümüzde kullandığımız fiat paraları (itibari para) kripto paralara dönüştüren birçok ödeme sağlayıcısı bulunmaktadır. Bunları da kullanarak herhangi bir mal veya hizmet için kripto para ile ödeme yapabilirsiniz. Hepsinden öte, kripto paraları hisse senedi ve tahvil dışında alternatif bir yatırım seçeneği olarak görebilir, onlara yatırım yapabilirsiniz. En iyi bilinen kripto para birimi Bitcoin, altın gibi bir değer deposu haline gelen güvenli, merkeziyetsiz bir kripto para birimidir ve birçok insan Bitcoin’e “dijital altın” demektedir.

Güvenli Satın Alımlar için Bir Kripto Para Nasıl Kullanılır?

Satın alma işlemlerini güvenli bir şekilde gerçekleştirmek için bir kripto para birimini kullanmak, satın almaya çalıştığınız ürüne bağlıdır. Doğrudan kripto para kabul etmeyen bir satıcıya kripto para ile ödeme yapmak isterseniz, ABD’de BitPay gibi bir kripto para birimi banka kartını kullanabilirsiniz. Kripto para birimini kabul eden bir kişiye veya satıcıya ödeme yapmaya çalışıyorsanız, Blockchain ile bağlantısı olan ve kullanıcıların kripto para gönderip almasına olanak tanıyan bir kripto para cüzdanına ihtiyacınız olacaktır. Cüzdanınızdan para aktarmak için alıcınızın QR kodunu tarayabilir veya cüzdan adresini manuel olarak girebilirsiniz.

Bazı hizmetler, bir telefon numarası girmenize veya telefonunuzdan bir kişi seçmenize izin vermek gibi kripto para ile gönderim yapma yöntemini son derece kolaylaştırmaktadır. İşlemlerin Proof of Work veya Proof of Stake kullanılarak doğrulanması gerektiğinden dolayı işlemlerin yani para transferlerinizin anlık olarak gerçekleşmeyeceğini unutmayın. Kripto para birimine bağlı olarak, bu 5 dakika ile 2 saat arasında sürebilir. Ancak bu gecikme süresi, kripto para işlemlerini güvenli kılan sürecin bir parçasıdır. Bir işlemi değiştirmeye çalışan bir bilgisayar korsanının (hacker), uygun yazılım anahtarlarına sahip olmaması durumunda kripto para ağı, işlemi reddedecektir. Ağ aynı zamanda çifte harcamayı denetleyecek ve engelleyecektir.

Herhangi Bir Kripto Paraya Nasıl Yatırım Yapılır?

Kripto paralar, eşten eşe ağlarda ve Coinbase, Binance, Bitfinex, BtcTürk, Thodex gibi kripto para borsaları aracılığıyla satın alınabilir. Bununla birlikte, bu borsalardan bazıları küçük miktardaki kripto para alımlarında oldukça yüksek seviyede olabilecek işlem ücretleri talep edebilmektedir. Bu sebeple ödeyeceğiniz işlem ücretlerini mutlaka kontrol etmelisiniz. Bunun için platformun “Komisyon Ücretleri” sayfasına bakabilirsiniz.

Bireysel kripto para satın almanın, bireysel hisse senedi satın almaya benzediğini aklınızdan çıkarmayın. Tüm paranızı tek bir hisse senedine yatırmanızın onlarca veya yüzlerce hisse senedine yatırmaya göre çok daha riskli olduğunu bilin. Aynı durum kripto paralar için de geçerlidir ki kripto paralardaki değişkenlik (volatilite) benzersizdir.

Kripto para yatırımları için fonlara (Bitcoin için yatırım fonu Grayscale Bitcoin Trust (GBTC) yönelebilirsiniz ancak bu fonların her ülkeye, her yatırımcıya açık olmadığını belirtelim. Bitcoin veya diğer herhangi bir kripto para birimi için ETF bulunmamaktadır ancak Blockchain için ETF’ler mevcuttur. Kripto para piyasasına yatırımcı olarak giriş yaparken kripto para şirketlerinin bireysel hisse senetlerine yatırım yapma seçeneğini de değerlendirebilirsiniz. Böylece kripto para piyasasındaki volatiliteden kendinizi korumuş olursunuz. Çok daha düşük yatırım riski için ise IBM, Bank of America ve Microsoft gibi Blockchain teknolojisini benimseyen büyük şirketlere yatırım yapabilirsiniz.

Kripto Para Yatırımı Yapmalı mısınız?

Uzmanlar, kripto para birimlerine yatırım yapma konusunda son derece farklı görüşler bildirmektedir. Kripto paralar, oldukça yüksek fiyat dalgalanmalarına sahiplerdir ve spekülatif yatırım aracı olduklarından dolayı bazı finansal danışmanlar onlara yatırım yapılmasını önermemektedir. Örneğin, Bitcoin geçen yıla kıyasla değerini neredeyse üç-dört katına çıkardı ve Aralık 2020’de 24 bin doları geçti. Mart 2020’de ise 4 bin doların altına da düşerek büyük oranda değer kaybetti. Fiyattaki bu değişkenlik, kripto para birimlerinin emtialar gibi yatırım araçlarına kıyasla değerlerinin çok değişken olduklarını açık bir şekilde gösteriyor.

Kripto Parayla İlgili Sık Sorulan Sorular